آب انبار تکنولوژی ایران باستان
توضیحات:
-
به نام خدا
آب مایه حیات است، اگر تمیز و تازه باشد. بیش از 70درصد زمین را آب تشکیل داده است. اما آنچه حائز اهمیت است، آب آشامیدنی است. آب آشامیدنی آبی است که برای نوشیدن و پختن غذا امن باشد و امروزه طبق استانداردهای بهداشت جهانی تعیین می‌شود. این یعنی آب مورد استفاده کمترین خطر را به همراه داشته باشد. عوامل میکروارگانیسمی(میکروب‌ها، ویروس‌ها، باکتری‌ها، کپک و …) و همچنین فلزات سنگین مثل سرب، آرسنیک، مس، جیوه و … خطراتی برای گونه‌های مختلف حیات به همراه دارد. این اجزا به مقادیر مختلف در آب‌ها وجود دارند. برای ما بحث بر سر خطراتی است که انسان را تهدید می‌کند. برای همین اکثر کشورها استانداردی برای آب آشامیدنی دارند. اهمیت نگهداری آب آشامیدنی در گذشته به شکل دیگری وجود داشته است. .
انبارهای ذخیره‌ی آب در ابتدا تصادفی از آب باران و سیلاب‌ها پر می‌شد. به تدریج بشر خود اقدام به انبار کردن آب کرد. با پیشرفت تمدن در مناطق مختلف مطابق بوم و نیاز آن منطقه روش‌هایی برای نگهداری آب آشامیدنی اتخاذ شده است. در تمدن‌های ایران، مصر و بین‌النهرین آب را در آب انبار سرپوشیده غیرقابل نفوذی که از تبخیر شدن آب و آلودگی آن جلوگیری می‌کرد، ذخیره می‌کردند. تاریخ استفاده از آب انبار تا سده 6 پیش از میلاد بازمی‌گردد.
آب انبار مخزنی برای نگهداری آب آشامیدنی در باستان است. این معماری خصوصا در منطقه‌ی فلات ایران کاربرد داشته که عموما آب و هوایی گرم و خشک دارد. قنات، چاه‌پله(عموما در هند و پاکستان)، سیسترن(شبیه به آب انبارها) نمونه‌های دیگری از مخازن آب آشامیدنی در دوران باستان هستند. هر منطقه بر اساس ویژگی‌های بومی خود اهمیت ذخیره‌ی آب آشامیدنی تمیز و تازه را احساس کرده است. آب می‌میرد. یک مرداب را تصور کنید. پس باید به گونه‌ایی طراحی شود که نگندد. آب انبار یکی از معماری‌های بسیار محبوب در ایران باستان است که سیستم طراحی ساده اما بسیار مطلوبی برای نگهداری آب آشامیدنی در فصول گرم سال دارد. مناطقی که دمای هوای آنها به بالای 50درجه‌ی سلسیوس می‌رسد، اما آب انبار در آنها آب را با دمای 25درجه سلسیوس و با طعمی تازه و تمیز از نظر بهداشتی در اختیار ساکنین قرار می‌داد. امروزه در برخی شهرهای کشور این مخازن با آب شهری پر می‌شوند و فعال هستند که نشان از دوام این معماری باستانی دارد. استفاده از ساروج در دیواره‌ها و همچنین نقش بادگیرها و پلکانی بودن ساختمان، همگی این موارد در ایجاد شرایط مطلوب برای ذخیره‌ی آب می‌توانند موثر باشند. معمولا دیواره‌ی آب انبارها چیزی در حدود دو متر بود. آجرهای آب انبار هم بخصوص بودند و به طور ویژه برای همین مورد کاربردی ساخته می‌شد. آب انبار در واقع یک منبع آب آشامیدنی است که استفاده از آن در ایران باستان(Greater Iran) رونق داشت. آب انبار که منبع سنتی آب به حساب می‌آید با پروفیل گنبدی شکل(domed profile) و بادگیرهایش(تعداد مختلف) شناخته می‌شود. بادگیرها تهویه‌ی هوای آن زمان‌هاست. امروزه تهویه‌ی هوا عموما با نیروی برق و چرخش پرّه‌ها ایجاد می‌شود.
یکی دیگر از ویژگی‌های آب انبار ایزوله بودن آن است که نقش موثری در عدم انتقال آلودگی‌ها از محیط به درون مخزن دارد.سردار بزرگ در قزوین بزرگترین آب انبار تک-گنبدی ایران شناخته می‌شود. با وجود اینکه ایجاد این ساختار در نقشه‌های مربعی کار ساده‌ای نبوده است، جز معماری‌های معمول در آب انبارها است. آب انبار سلطانیه در زنجان از نمونه‌های این ساختار است.
گفته شد که عموما آب انبارها در مناطق گرم و خشک کاربرد داشته‌اند. شهرهایی مثل قزوین، یزد، نائین، کاشان، زواره، ری، شیراز، هرات، بلخ و غیره. طی گزارشی در اوایل قرن بیستم، تعداد آب انبار عمومی در قزوین 151 عدد ثبت شده است.